بررسی دیدگاه مستشرقان در مورد علل انحطاط و سقوط دولت صفویه

شرق شناسی«orientalism» نوعی از مطالعات غربیان (کشورهای واقع در قاره اروپا و آمریکای شمالی) است که بمدت طولانی دنیایی شرق (کشورهای واقع در شرق اروپا) را مورد مطالعه قرار داده است؛ شرق شناسی آنان به حوزه ها و بخش های گوناگون تقسیم بندی می شود؛ محققانی که در مطالعات شرق شناسی مشارکت دارند را مستشرق «orientalist» می نامند. ایران شناسی، از جمله حوزه های مهم مطالعاتی مستشرقان است، که سیر مراحل تحقیقی گوناگونی را پشت سر گذاشته است. این مسئله به لحاظ شناخت واقعی ایران، ابتدا به طریق مسافرت سیاحان به ایران آغاز گردیده و بعد هم توسط مستشرقان، با تحلیل گزارشات سیاحان که در قالب سفرنامه ها و منابع دست اول ایرانی بوده، اقدام به تلاشهای در جهت شناسائی دوره های تاریخی کشور ایران نموده اند. شناسائی دوره تاریخی سلسله صفویه در ایران نیز ابتدا از طریق شناخت عملی سیاحان حاصل گردید و بعد از سقوط این سلسله به طریق نظری با مطالعات مستشرقان در کشورهای غربی گسترده تر شد. سنت صفوی پژوهی در کشورهای غربی بسته به نوع نگرش و سنت ایران شناسی آن دولت ها متفاوت از همدیگر می باشد، که به دو حوزه شرقی با محوریت کشور روسیه که نگرش تاریخ نگارانه مارکسیستی توسط مستشرقان آن کشور تحقیقات سودمندی در صفویه پژوهی موجب گردیده است؛ و صفویه پژوهی در غرب اروپا و آمریکا که مستشرقان این حوزه تحقیقات بسیاری در خصوص تاریخ صفویه انجام داده اند. طرح پژوهشی این پایاننامه: بررسی علل «انحطاط و سقوط» دولت صفویه از دیدگاه مستشرقان است. چون ابتدای شناخت دقیق دنیای غرب از ایران عصرصفویه و دولت آن توسط سیاحان صورت پذیرفته، لذا ابتدا به بررسی دیدگاه سیاحان در مورد علل انحطاط دولت صفویه با تکیه بر اظهار نظر خود آنان از زمان مرگ شاه عباس اول که دوره وی را عصر طلائی و اوج قدرت و شکوه دولت صفویه می نامیدند، تا سقوط دولت صفویه بیان گردیده است. در تعریف سیاحان، عوامل زمینه ساز انحطاط دولت صفویه بعد مرگ شاه عباس اول بخشی مربوط به اقدامات خود شاه عباس اول و بخشی دیگر مربوط به اقدامات چهار شاه بعد از وی می باشد. این عوامل مربوط می شوند به: مرگ شاه عباس اول، اوضاع و احوال شاهزادگان، ضعف های نظامی، اقتصادی و فساد درباری، قدرت مطلقه، که در قالب شرح زندگانی شاه صفی، شاه عباس دوم، شاه سلیمان، شاه سلطان حسین که توسط سیاحان بیان گردیده است. مرحله دوم شناسائی علل انحطاط و سقوط دولت صفویه، مربوط به مستشرقان کشورهای اروپا و آمریکا می باشد. تحقیقاتی که آنان در خصوص علل انحطاط و سقوط دولت صفویه انجام داده اند، متکی بر ایدئولوژی و منطق تاریخی نگاری و نیز، علایق خاص کشورشان در زمینه ایران شناسی می باشد. تعدای چند از تحقیقات مستشرقان کشورهای چون انگلستان، فرانسه، آلمان، هلند، آمریکا، روسیه که در مورد عوامل انحطاط و سقوط دولت صفویه تحقیقاتی نموده اند، برای کنکاش مسئله مورد پژوهش انتخاب شده است.